Thực hành tiếng Việt: Biệt ngữ xã hội

I. LÝ THUYẾT

1. Nhận biết biệt ngữ xã hội:

- Biệt ngữ xã hội là một bộ phận từ ngữ có đặc điểm riêng.

+ Có khi đặc điểm riêng của biệt ngữ thể hiện ở ngữ âm. Ví dụ: 

Anh đây công tử không "vòm"

Ngày mai "kện rệp" biết "mòm" vào đâu

(Nguyên Hồng, Bỉ vỏ)

Cuốn Bỉ vỏ (NXB Dân trí, 2011) chú thích: vòm là nhà, kện rệp là hết gạo, mòm là ăn. Kệp rệp và mòm có hình thức ngữ âm hoàn toàn mới lạ, chưa gặp trong vốn từ chung của tiếng Việt.

+ Có khi đặc điểm riêng của biệt ngữ được thể hiện ở ngữ nghĩa. Ví dụ: 

Tớ chỉ nhường tháng này thôi, tháng sau thì tớ cho cậu ngửi khói. 

Từ ngửi khói trong câu không có nghĩa là dùng mũi để nhận biết mùi khói, mà là tụt lại phía sau.

- Biệt ngữ xã hội hình thành trên những quy ước riêng của một nhóm người nào đó, vì thế chúng thường được sử dụng trong phạm vi hẹp.

2. Sử dụng biệt ngữ xã hội:

Đối với nhà văn, việc sử dụng biệt ngữ để miêu tả cuộc sống, sinh hoạt của một nhóm người đặc biệt nào đó đôi khi trở nên cần thiết. Nhờ dùng biệt ngữ, bức tranh cuộc sống của một đối tượng cụ thể trở nên sinh động, chân thực.

II. THỰC HÀNH:

1. Chỉ ra biệt ngữ ở những câu sau và cho biết dựa vào đâu em khẳng định như vậy. Hãy giải thích các biệt ngữ đó. 

a. Năm lên sáu, cung thiếu nhi thành phố có cuộc tuyển “gà” khắp các trường tiểu học, tôi cũng được chọn gửi đến lớp năng khiếu.

(Ngô An Kha, Tìm mảnh ghép thiếu)

b. Ôn tập cẩn thận đi em. Em cứ “tủ” như vậy, không trúng đề thì nguy đấy.

2. Vì sao ở câu sau, người kể chuyện phải giải thích cụm từ “đánh một tiếng bạc lớn”? Theo em, tác giả dùng cụm từ đó với mục đích gì?

  Cái việc lơ đễnh rất hữu ý đó, cái chuyện bỏ quên hộp thuốc lào vẫn là một ám hiệu của Cai Xanh dùng tới mỗi lúc đi tìm bạn để “đánh một tiếng bạc lớn” nghĩa là cướp một đám to.

(Nguyễn Tuân, Một đám bất đắc chí)

Người kể chuyện phải giải thích cụm từ “đánh một tiếng bạc lớn” để người đọc có thể hiểu được nội dung câu chuyện.

3. Đọc ngữ liệu dưới đây.

Trong phóng sự Tôi kéo xe của Tam Lang (viết về những người làm nghề kéo xe chở người thời trước Cách mạng tháng Tám năm 1945), có đoạn hội thoại:

- Mày đã “làm xe” lần nào chưa?

- Bẩm, chúng cháu chưa làm bao giờ cả.

Trong Cạm bẫy người của Vũ Trọng Phụng – một tác phẩm vạch trần trò gian xảo, bịp bợm của những kẻ đánh bạc trước năm 1945 – có câu: Tôi rất lấy làm lạ là vì cứ thấy hai con chim mòng thắng trận, ù tràn đi mà nhà đi săn kia đã phí gần hai mươi viên đạn.

Đọc tác phẩm văn học, gặp những biệt ngữ như thế, việc đầu tiên cần làm là tìm hiểu ngữ cảnh trong bài để xác định biệt ngữ đó thuộc về lớp người nào, bối cảnh nào.

4. Chỉ ra biệt ngữ trong các đoạn hội thoại sau và nhận xét về việc sử dụng biệt ngữ của người nói.

a. - Cậu ấy là bạn con đấy à?

     - Đúng rồi, bố. Nó lầy quá bố nhỉ?

b. - Nam, dạo này tớ thấy Hoàng buồn buồn, ít nói. Cậu có biết vì sao không?

     - Tớ cũng hem biết vì sao cậu ơi.