Bài 12. Phân bón hoá học

I. Vai trò của các nguyên tố hoá học với sự phát triển của cây trồng. Phân bón hoá học

- Cây trồng cần các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng để cấu tạo nên tế bào của chúng; điều chỉnh các hoạt động trao đổi chất, các hoạt động sinh lý trong cây và giúp cây trồng tăng khả năng chống lại điều kiện bất lợi của môi trường.

Bảng 1: Vai trò của một số nguyên tố đa lượng đối với cây trồng

- Nhu cầu nước và muối khoáng ở từng loại và từng giai đoạn phát triển của cây là khác nhau. Để sinh trưởng và phát triển tốt, đảm bảo năng suất, cây trồng cần được bổ sung thêm các nguyên tố khoáng bằng cách bón phân và tưới nước.

- Các nguyên tố vi lượng như Zn, Mn, Fe, Cu,... tuy cần hàm lượng ít nhưng không thể thiếu đối với cây trồng. Chúng giúp kích thích quá trình sinh trưởng, trao đổi chất của cây trồng.

- Phân bón hóa học là những hóa chất có chứa các nguyên tố dinh dưỡng, được bón cho cây nhằm nâng cao năng suất cây trồng

II. Một số loại phân bón thông thường

1. Phân đạm

- Phân đạm cung cấp nguyên tố nitrogen cho cây trồng.

- Các loại phân đạm thường dùng có thành phần chính là muối nitrate của các kim loại như NaNO₃, Ca(NO₃)₂ hay muối ammonium nitrate (NH₄NO₃), urea ((NH₂)₂CO), chúng đều dễ tan trong nước.

- Phân đạm thúc đẩy quá trình sinh trưởng của cây trồng, giúp cây trồng phát triển thân, rễ, lá.

2. Phân lân

- Phân lân cung cấp nguyên tố phosphorus cho cây trồng.

- Các loại phân lân thường dùng:

+ Phân lân nung chảy: thành phần chính là muối Ca₃(PO₄)₂, không tan trong nước và tan chậm trong đất chua.

+ Superphosphate đơn: thành phần chính là hai muối Ca(H₂PO₄)₂ và CaSO₄, tan ít trong nước.

+ Superphosphate kép: thành phần chính là muối Ca(H₂PO₄)₂, tan được trong nước.

- Tùy loại đất chua ít hay nhiều mà chọn loại phân lân thích hợp:

Ví dụ 1: Super phù hợp cho tất cả các loại đất nhưng hiệu quả nhất trên đất không chua, hoặc chua ít (pH = 5,6 - 6,5).

- Phân lân chủ yếu dùng bón lót (để phát triển bộ rễ), bón thúc (để cây ra hoa, đậu quả nhiều, quả to, kích thích quá trình chín của quả).

3. Phân kali

- Phân kali cung cấp nguyên tố kali (potassium) cho cây trồng.

- Các loại phân kali thường dùng có thành phần chính là các muối chloride hoặc sulfate của potassium (KCl hoặc K₂SO₄), ngoài ra, phân kali còn có trong phân dơi, tro.

- Phân kali giúp tăng khả năng hấp thụ nước và chất dinh dưỡng của rễ cây, làm chậm sự đông kết của dịch tế bào khi gặp lạnh giúp cây chịu lạnh tốt, hình thành các mô tế bào giúp cây cứng cáp.

4. Phân NPK

- Phân NPK là loại phân bón hỗn hợp, chứa ba thành phần dinh dưỡng: đạm (nitrogen), lân (phosphorus) và kali (potassium).

- Ngoài ra, phân NPK còn có thể có các nguyên tố trung lượng (như Ca, Mg,...) và các nguyên tố vi lượng (như Zn, Cu,...).

III. Cách sử dụng phân bón

- Phân bón đóng góp phần lớn vào việc tăng năng suất cây trồng, tuy nhiên nếu sử dụng phân bón không đúng cách sẽ làm ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe của con người.

- Tác hại:

+ Phân bón dư thừa sẽ bị rửa trôi khỏi đất, ngấm vào các mạch nước ngầm và đi vào sông, hồ, gây ô nhiễm đất và nước.

+ Phân bón dư thừa phân huỷ ra khí ammonia, nitrogen oxide gây ô nhiễm không khí.

+ Lạm dụng phân bón có thể gây tồn dư hóa chất trong thực phẩm, rất có hại cho sức khoẻ con người.

- Để giảm thiểu ô nhiễm cần bón phân đúng cách, không vượt quá khả năng hấp thụ của đất và cây trồng theo quy tắc bón phân "4 đúng" (đúng liều, đúng loại, đúng lúc, đúng nơi).

- Bên cạnh đó cần giảm sử dụng phân bón hóa học bằng cách tăng cường sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ (phân huỷ rác thải hữu cơ) giàu chất dinh dưỡng, giúp đất tơi xốp, cây trồng dễ hấp thụ, an toàn khi sử dụng.

1. Các nhóm nguyên tố dinh dưỡng cần thiết để cây trồng sinh trưởng và phát triển là: nhóm nguyên tố đa lượng (N, P, K), nhóm nguyên tố trung lượng (Mg, Ca,...) và nhóm nguyên tố vi lượng (Zn, Cu,...).

2. Một số loại phân bón thông thường như tình đạm chứa nguyên tố nitrogen, phân kali chứa nguyên tố potassium, phân lân chứa nguyên tố phosphorus và phân NPK chứa nhiều nguyên tố dinh dưỡng.

3. Việc sử dụng phân bón không theo quy tắc "4 đúng" sẽ gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.