Bài 11: Liên kết gen và hoán vị gen

I. LIÊN KẾT GEN

• Mỗi NST gồm một phân tử ADN, mỗi gen chiếm một vị trí xác định trên phân tử ADN (locus). Do vậy, các gen trên cùng một NST thường di truyền cùng nhau.

• Nhóm gen trên cùng một NST di truyền cùng nhau được gọi là một nhóm gen liên kết.
• Số lượng nhóm gen liên kết của một loài thường bằng số lượng NST trong bộ NST đơn bội (n).

II. HOÁN VỊ GEN

1. Thí nghiệm của Moocgan và hiện tượng hoán vị gen

Kết quả của phép lai phân tích không cho tỷ lệ phân li kiểu hình 1:1:1:1 theo quy luật phân li độc lập của Menđen.

2. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen

• Các gen quy định màu thân và hình dạng cánh đều nằm trên một NST. Do đó trong quá trình giảm phân chúng thường đi cùng nhau. Vì vậy đời con phần lớn có kiểu hình giống bố hoặc mẹ.

• Tuy nhiên, trong quá trình giảm phân hình thành giao tử cái, ở một số tế bào khi các NST tương đồng tiếp hợp với nhau, giữa chúng xảy ra hiện tượng trao đổi NST (gọi là trao đổi chéo). Các gen có thể đổi vị trí cho nhau và làm xuất hiện các tổ hợp gen mới. Đây là hiện tượng hoán vị gen.
• Tần số hoán vị gen được tính bằng tỷ lệ phần trăm số cá thể có tái tổ hợp gen.
• Tần số hoán vị gen dao động từ 0 - 50%. Hai gen nằm càng gần nhau thì tần số trao đổi chéo càng thấp. Tần số hoán vị gen giữa hai gen không bao giờ vượt quá 50%.

II. Ý NGHĨA CỦA HIỆN TƯỢNG LIÊN KẾT GEN VÀ HOÁN VỊ GEN

1. Ý nghĩa của hiện tượng liên kết gen

• Làm hạn chế sự xuất hiện biến dị tổ hợp.
• Đảm bảo di truyền bền vững một nhóm tính trạng liên kết.

2. Ý nghĩa của hiện tượng hoán vị gen

• Tăng biến dị tổ hợp do xuất hiện các giao tử hoán vị.
• Tổ hợp các gen quý vào trong cùng một NST.
• Ứng dụng để lập bản đồ di truyền. Bản đồ di truyền biểu hiện số lượng và khoảng cách các gen trên NST (đơn vị là cM).

1. Các gen nằm trên cùng một NST tạo thành một nhóm gen liên kết và có xu hướng di truyền cùng nhau.

2. Trong quá trình giảm phân, các NST tương đồng có thể trao đổi các đoạn tương đồng cho nhau dẫn đến hoán vị gen, làm xuất hiện các tổ hợp gen mới.

3. Tần số hoán vị gen là thước đo khoảng cách tương đối giữa các gen trên NST. Tần số hoán vị gen dao động từ 0% đến 50%.