Bài 34: Hệ thần kinh và các giác quan ở người

I. Hệ thần kinh

1. Cấu tạo và chức năng của hệ thần kinh

Hệ thần kinh ở người có chức năng điều khiển, điều hòa và phối hợp hoạt động của các cơ quan, hệ cơ quan trong cơ thể thành một thể thống nhất.

Hệ thần kinh ở người có dạng hình ống, gồm hai bộ phận:

• Bộ phận trung ương có não và tủy sống, đóng vai trò chủ đạo.
• Bộ phận ngoại biên có các dây thần kinh và hạch thần kinh.

2. Một số bệnh về hệ thần kinh và chất gây nghiện đối với hệ thần kinh

a. Một số bệnh về hệ thần kinh

Bệnh Parkinson

• Do thoái hóa tế bào thần kinh, xuất phát từ các nguyên nhân: cao tuổi, nhiễm khuẩn hoặc nhiễm độc thần kinh,...
• Bệnh gây suy giảm chức năng vận động, dẫn đến các triệu chứng run tay, mất thăng bằng, khó khăn khi di chuyển.
• Cách phòng bệnh: Bổ sung vitamin D từ thực phẩm hoặc tắm nắng, luyện tập thể dục, thể thao hợp lí, tránh xa môi trường độc hại.

Bệnh động kinh

• Do rối loạn thần kinh trung ương, nguyên nhân có thể do di truyền, chấn thương hoặc các bệnh về não,...
• Triệu chứng: Co giật hoặc có những hành vi bất thường, đôi lúc mất ý thức.
• Cách phòng bệnh: Giữ tinh thần vui vẻ, ngủ đủ giấc, luyện tập thể dục, thể thao hợp lí, ăn uống đủ chất.

 Bệnh Alzheimer

• Do rối loạn thần kinh, thường gặp ở người cao tuổi.
• Triệu chứng: Mất trí nhớ, giảm khả năng ngôn ngữ, lẩm cẩm, khả năng hoạt động kém.
• Cách phòng bệnh: Luyện trí não bằng cách đọc sách, báo; có chế độ ăn uống hợp lí; giữ tinh thần thoải mái và tăng cường vận động.

b. Các chất gây nghiện đối với hệ thần kinh

Các chất gây nghiện đối với hệ thần kinh (như nicotine trong thuốc lá, ethanol trong rượu,...) là chất kích thích thần kinh, làm thay đổi chức năng bình thường của cơ thể, làm cho cơ thể phụ thuộc hoặc có cảm giác thèm, nhớ, nghiện chất đó ở mức độ khác nhau.

II. Các giác quan

1. Thị giác

a. Cấu tạo và chức năng

Thị giác có cấu tạo gồm mắt, dây thần kinh thị giác và vùng thị giác ở não. Phía ngoài của mắt có mí mắt, lông mi và cầu mắt nằm trong hốc mắt. 

Thị giác có chức năng quan sát, thu nhận hình ảnh, màu sắc của sự vật và hiện tượng, giúp não biết và xử lí thông tin.

b. Quá trình thu nhận ánh sáng

Chúng ta có thể nhìn thấy vật là do có ánh sáng phản chiếu từ vật khúc xạ qua giác mạc và thể thủy tinh tới màng lưới, tác động lên tế bào thụ cảm thị giác, gây hưng phấn các tế bào này và truyền theo dây thần kinh thị giác tới não cho ta cảm nhận về hình ảnh của vật.

c. Một số bệnh, tật về thị giác

Bệnh đau mắt đỏ

• Do virus Adeno, vi khuẩn Staphylococcus,... gây nên.
• Triệu chứng: Đỏ mắt, chảy nước mắt, có nhiều ghèn (dử) mắt, cộm mắt.
• Cách phòng bệnh: Rửa tay thường xuyên, đeo kính bảo vệ mắt, hạn chế dụi mắt, bổ sung các thực phẩm có lợi cho mắt, không nên tiếp xúc trực tiếp hoặc dùng chung đồ cá nhân với người bị bệnh.

Cận thị

• Do bẩm sinh cầu mắt dài hoặc do nhìn gần khi đọc sách hay làm việc trong ánh sáng yếu, lâu dần làm thể thủy tinh phồng lên. Tình trạng này kéo dài làm thể thủy tinh mất dần khả năng đàn hồi.
• Khi bị cận thị, mắt chỉ nhìn rõ các vật ở gần mà không nhìn rõ các vật ở xa, ảnh của vật ở phía trước màng lưới.
• Cách khắc phục: Đeo kính cận (kính phân kì) phù hợp giúp ảnh lùi về đúng màng lưới.

Viễn thị

• Do cầu mắt quá ngắn hoặc thể thủy tinh bị lão hóa xẹp xuống khó phồng lên.
• Khi bị viễn thị, mắt chỉ nhìn rõ các vật ở xa, ảnh của vật nằm ở phía sau màng lưới.
• Cách khắc phục: Đeo kính lão (kính hội tụ) phù hợp giúp kéo ảnh về đúng màng lưới.

Loạn thị

• Do giác mạc bị biến dạng không đều khiến các tia sáng đi vào mắt hội tụ ở nhiều điểm.
• Khi bị loạn thị, hình ảnh của vật không thể hội tụ ở màng lưới, khiến mắt nhìn bị mờ, nhòe.
• Cách khắc phục: Đeo kính thuốc giúp nhìn rõ vật.

2. Thính giác

a. Cấu tạo và chức năng

Thính giác có cấu tạo gồm tai, dây thần kinh thính giác và vùng thính giác ở não. Thính giác có chức năng thu nhận âm thanh từ môi trường, truyền lên não xử lí giúp ta nhận biết được âm thanh.

Tai có cấu tạo gồm 3 phần:

• Tai ngoài gồm vành tai và ống tai.
• Tai giữa có màng nhĩ và chuỗi xương tai, vòi tai thông với khoang miệng.
• Tai trong có ốc tai chứa các cơ quan thụ cảm âm thanh, từ ốc tai có dây thần kinh thính giác đi về não.

Tai thu nhận âm thanh theo cơ chế truyền sóng âm. Âm thanh được loa tai hứng, truyền qua ống tai làm rung màng nhĩ, gây tác động vào chuỗi xương tai làm rung các màng và dịch trong ốc tai. Những rung động này gây hưng phấn cơ quan thụ cảm, làm xuất hiện xung thần kinh đi theo dây thần kinh thính giác về não cho ta cảm nhận âm thanh.

b. Một số bệnh về thính giác

Bệnh viêm tai giữa

• Tổn thương và viêm nhiễm tai do vi khuẩn.
• Nguyên nhân: Nước bẩn lọt vào tai, ráy tai bị nhiễm khuẩn gây nhiễm trùng, thiếu máu não, nhiễm lạnh, biến chứng từ các bệnh vùng mũi, họng.
• Triệu chứng: Đau tai, nhức đầu, suy giảm thính giác, có dịch lỏng và hôi chảy từ tai, có thể kèm theo sốt nhẹ, đau họng.

Bệnh ù tai

• Nguyên nhân: Làm việc trong môi trường tiếng ồn lớn; nghe tiếng bom, mìn nổ; ráy tai nhiều gây tắc nghẽn; có dị vật ở tai; thiếu máu não;...
• Triệu chứng: Không nghe rõ được âm thanh, luôn nghe thấy tiếng "ù ù" trong tai.

1. Hệ thần kinh ở người có chức năng điều khiển, điều hòa và phối hợp hoạt động của cơ quan, hệ cơ quan trong cơ thể. Hệ thần kinh của người gồm hai bộ phận: bộ phận trung ương gồm não và tủy sống, bộ phận ngoại biên gồm các hạch thần kinh và dây thần kinh.

2. Những chất kích thích thần kinh làm thay đổi chức năng bình thường của cơ thể như ma túy, nicotine, etanol,... là những chất gây nghiện hệ thần kinh.

3. Thị giác có cấu tạo gồm mắt, dây thần kinh thị giác và vùng thị giác ở não. Thị giác có chức năng quan sát, thu nhận hình ảnh, màu sắc của sự vật và hiện tượng.

4. Thính giác có cấu tạo gồm tai, dây thần kinh thính giác và vùng thính giác ở não. Thính giác có chức năng thu nhận âm thanh.