Bài 36: Da và điều hoà thân nhiệt ở người

I. Chức năng và cấu tạo của da

Da là lớp bảo vệ đầu tiên, ngăn nước và các tác nhân có hại từ bên ngoài xâm nhập vào cơ thể, ngăn mất nước từ bên trong cơ thể.

Da còn giữ vai trò quan trọng trong điều hòa thân nhiệt, bài tiết, tổng hợp vitamin D và là cơ quan thụ cảm của cơ thể.

💡 Nốt ruồi, tàn nhang và nám da đều liên quan đến sự phân bố và tăng sinh tế bào sắc tố ở lớp biểu bì của da.

II. Điều hòa thân nhiệt

1. Thân nhiệt

Thân nhiệt là nhiệt độ cơ thể. Ở người bình thường, thân nhiệt duy trì ổn định ở mức 36,3 - 37,3^oC. Đây là nhiệt độ tối ưu cho tất cả các phản ứng sinh hóa và enzyme trong tế bào. 

Khi nhiệt độ ở dưới 36^oC hoặc từ 38^oC trở lên là biểu hiện trạng thái sức khỏe của cơ thể không bình thường.

2. Điều hòa thân nhiệt

Điều hòa thân nhiệt là quá trình cơ thể điều chỉnh, cân đối cường độ sinh nhiệt và thải nhiệt sao cho nhiệt độ cơ thể duy trì ở mức bình thường.

Trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi nhận tín hiệu thân nhiệt nóng hoặc lạnh, sẽ điều khiển các quá trình sinh nhiệt và thải nhiệt thích hợp. Khi hoạt động của trung tâm điều nhiệt bị rối loạn do nhiều nguyên nhân gây ra hiện tượng thân nhiệt cao hơn bình thường gọi là sốt.

3. Phương pháp chống nóng, lạnh cho cơ thể

Để thích ứng với điều kiện môi trường khắc nghiệt, con người sử dụng các phương tiện như nhà cửa, quần áo, lò sưởi, quạt máy, điều hòa nhiệt độ, cây xanh,... để giúp cơ thể chống nóng và chống lạnh.

Một số biện pháp chống nóng:

Một số biện pháp chống lạnh:

• Mặc trang phục dày.
• Mặc trang phục có chất liệu giữ nhiệt tốt.

Khi ở lâu trong nhiệt độ môi trường quá cao hay quá thấp, quá trình điều hòa thân nhiệt của cơ thể không đáp ứng được sự thay đổi nhiệt độ của môi trường, dẫn đến thân nhiệt tăng (cảm nóng) hoặc giảm (cảm lạnh).

Để phòng chống bị cảm nóng hoặc cảm lạnh cần thực hiện các biện pháp:

• Giới hạn thời gian hoạt động dưới thời tiết khắc nghiệt.
• Tăng cường sức đề kháng cho cơ thể thông qua chế độ ăn uống, vận động hợp lí.

III. Thực hành sơ cứu khi bị cảm nóng hoặc cảm lạnh

1. Cơ sở lí thuyết

Các biện pháp sơ cứu cho người bị cảm nóng giúp đẩy nhanh quá trình tỏa nhiệt nhờ bốc hơi nước, đối lưu và truyền nhiệt. Các vị trí chườm khăn là nơi có các động mạch lớn chạy qua.

Các biện pháp sơ cứu cho người bị cảm lạnh giúp giảm quá trình tỏa nhiệt và tăng quá trình sinh nhiệt.

2. Các bước tiến hành

Chuẩn bị: quạt, chậu, chăn, khăn, nước, nước ấm để uống.

Tiến hành:

• Thực hành sơ cứu người bị cảm nóng:
  • Bước 1: Di chuyển đến nơi thoáng mát.
  • Bước 2: Gọi cấp cứu 115.
  • Bước 3: Hạ nhiệt toàn thân.
    • Làm mát tức thì.
    • Cởi bớt quần áo.
    • Đặt bệnh nhân nằm và kê chân.
    • Cho uống nước nếu còn tỉnh táo.
    • Lau người bằng nước ấm và quạt để tăng sự bốc hơi.
    • Chườm khăn ướt ở nách, cổ.
• Thực hành sơ cứu người bị cảm lạnh:
  • Bước 1: Di chuyển đến nơi khô ráo, ấm áp.
  • Bước 2: Gọi cấp cứu 115.
  • Bước 3: Tăng nhiệt toàn thân.

3. Đánh giá kết quả và câu hỏi

Nêu ý nghĩa của mỗi việc làm trong bước 3 khi sơ cứu người bị cảm nóng và người bị cảm lạnh.

IV. Chăm sóc và bảo vệ da

Da là cơ quan thường xuyên tiếp xúc với môi trường. Vì vậy, nếu không giữ vệ sinh cho da, chúng ta có thể mắc các bệnh như viêm da, ghẻ lở, hắc lào,...

Để có làn da khỏe, đẹp, chúng ta cần thực hiện một số biện pháp:

Ở tuổi dậy thì, tuyến nhờn tăng tiết nên nếu không vệ sinh da sạch sẽ, chất nhờn tích tụ, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, gây mụn trứng cá. Không nên tự ý dùng tay nặn mụn vì có thể khiến vi khuẩn xâm nhập gây viêm.

Khi một phần da của cơ thể bị mất khả năng phục hồi do bỏng, nhiễm khuẩn, chấn thương hoặc bệnh tật, bác sĩ sẽ tiến hành ghép da tự thân, ghép da đồng loài, ghép da dị loài. Bên cạnh đó, da nhân tạo đang được nghiên cứu và bước đầu sử dụng trong ghép da.

1. Da có chức năng bảo vệ, điều hòa thân nhiệt, tiếp nhận cảm giác, bài tiết và tổng hợp vitamin D cho cơ thể.

2. Cấu tạo của da gồm ba lớp: lớp biểu bì, lớp bì và lớp mỡ dưới da.

3. Thân nhiệt là nhiệt độ cơ thể. Thân nhiệt duy trì ổn định nhờ cơ chế điều hòa thân nhiệt được thực hiện bởi hệ thần kinh và da.

4. Con người sử dụng các biện pháp phòng chống cảm nóng, cảm lạnh như mặc quần áo phù hợp với thời tiết, giới hạn thời gian hoạt động dưới thời tiết khắc nghiệt, tăng cường sức đề kháng,...

5. Để có làn da khỏe đẹp, cần sinh hoạt điều độ, uống nhiều nước, bổ sung vitamin và chất khoáng, vệ sinh da, bảo vệ da khỏi những tổn thương,... Nếu không giữ vệ sinh cho da, chúng ta có thể mắc các bệnh như viêm da, ghẻ lở, hắc lào,...