Bài 39. Da và điều hoà thân nhiệt ở người

I. Da ở người

1. Cấu tạo và chức năng của da

a. Cấu tạo

Da là lớp vỏ bọc bên ngoài cơ thể, được cấu tạo gồm lớp biểu bì, lớp bì và lớp mỡ dưới da.

b. Chức năng

Da có chức năng bảo vệ cơ thể, chống lại các yếu tố bất lợi của môi trường như sự va đập, sự xâm nhập của vi khuẩn, chống thấm nước, và mất nước.

Da tham gia điều hoà thân nhiệt nhờ hoạt động của tuyến mồ hôi; hoạt động co, dãn của mạch máu dưới da; co, dãn chân lông.

Da có chức năng nhận biết các kích thích của môi tường nhờ thụ quan và chức năng bài tiết qua tuyến mồ hôi.

2. Một số bệnh về da và bảo vệ da

a. Một số bệnh về da

Bệnh hắc lào và bệnh lang ben do nấm gây ra, thường xảy ra trong điều kiện môi trường nóng ẩm. Người bị bệnh hắc lào thường xuất hiện các vùng da tổn thương có dạng tròn, đóng vảy; ngứa ở vùng mông, bẹn, nách.

Bệnh lang ben gây ra các vùng da lốm đốm trắng hơn bình thường.

Mụn trứng cá có thể do nang lông bị bít tắc bởi các tế bào chết hoặc chất nhờn tiết ra quá nhiều, vi khuẩn gây viêm nhiễm và tổn thương trên da,… Bệnh thường xuất hiện nhiều ở độ tuổi dậy thì, gồm các dạng mụn sần, mụn mủ, mụn đầu trắng, mụn đầu đen,…

b. Chăm sóc, bảo vệ da và làm đẹp an toàn

Da sạch có khả năng diệt đến 85% vi khuẩn bám trên da nhưng da bẩn chỉ diệt được khoảng 5%. Da bị xây xát là cơ hội cho vi khuẩn xâm nhập, gây các bệnh nguy hiểm cho da và cơ thể.

Trang điểm cũng có thể gây tổn thương da nếu lạm dụng và không vệ sinh đúng cách. Vì vậy, để chăm sóc và bảo vệ da cần tránh làm da bị tổn thương, vệ sinh cơ thể sạch sẽ, tránh để da tiếp xúc với ánh nắng gay gắt, không nên lạm dụng mĩ phẩm và cần vệ sinh da sạch sẽ sau khi trang điểm.

3. Một số thành tựu ghép da trong y học

Ghép da là việc lấy một phần da trên cơ thể và di chuyển hoặc cấy ghép đến vùng khác trên cơ thể cần chúng. Ghép da thành công giúp cứu chữa được những người có da bị tổn thương nặng do bỏng, nhiễm trùng da.

II. Điều hoà thân nhiệt ở người

1. Khái niệm thân nhiệt

Thân nhiệt là nhiệt độ cơ thể. Mỗi vùng trong cơ thể người có một nhiệt độ khác nhau, nhiệt độ cao nhất ở gan rồi đến máu và thấp nhất ở da. Thân nhiệt ở người bình thường khoảng 37^oC và dao động không quá 0,5^oC.

2. Vai trò và cơ chế duy trì thân nhiệt ổn định ở người

Thân nhiệt của người được duy trì ổn định quanh một giá trị nhất định. Thân nhiệt duy trì ổn định giúp các quá trình sống trong cơ thể diễn ra bình thường.

Da có vai trò quan trọng nhất trong điều hoà thân nhiệt. Nếu nhiệt độ môi trường hay thân nhiệt tăng cao, não sẽ gửi tín hiệu đến mao mạch và tuyến mồ hôi nằm ở da, kích thích sự dãn mạch và tăng tiết mồ hôi, tăng tỏa nhiệt. Khi nhiệt độ môi trường thấp hoặc thân nhiệt giảm sẽ có các phản ứng ngược lại làm giảm tỏa nhiệt.

Hiện tượng run; phản ứng co, dãn mạch máu dưới da; tăng, giảm tiết mồ hôi; co, dãn cơ chân lông để điều tiết sự tỏa nhiệt của cơ thể đều là phản xạ. Điều đó chứng tỏ hệ thần kinh giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động điều hòa thân nhiệt.

3. Một số phương pháp phòng chống nóng, lạnh cho cơ thể

a. Phòng chống nóng, lạnh cho cơ thể

Khi thời tiết nắng nóng, cần giữ cơ thể mát mẻ; đội mũ, nón khi làm việc ngoài trời và không chơi thể thao dưới ánh nắng trực tiếp. Sau khi vận động mạnh, mồ hôi ra nhiều, không nên tắm ngay hay ngồi trước quạt và ở nơi có gió mạnh.

Khi thời tiết lạnh, cần giữ ấm cơ thể, đặc biệt là các vùng cổ, ngực, chân, tay. Thường xuyên luyện tập thể dục, thể thao để nâng cao khả năng chống nóng, lạnh của cơ thể.

b. Phòng chống cảm nóng, cảm lạnh

Khi ở ngoài trời năng quá lâu, trung tâm điều hòa thân nhiệt cơ cơ thể bị tác động, có thể làm rối loạn điều hòa thân nhiệt, dẫn đến hiện tượng cảm nóng. 

Khi trời mưa, lạnh hay thay đổi thời tiết đột ngột, cơ thể dễ bị cảm lạnh. Tác nhân gây ra bệnh cảm lạnh là virus gây bệnh ở đường hô hấp.

💡 Bệnh viện Bỏng Quốc gia đã nghiên cứu, xử lí và sử dụng da ếch tươi, da ếch đông khô tiệt trùng bằng tia Gamma hoặc sử dụng trung bì (lớp bì) da lợn tươi, da lợn đông khô ở độ lạnh sâu để ghép da, điều trị vết bỏng cho người bệnh. Gần đây, công nghệ nhân nuôi tế bào sợi được chuyển giao từ Nga và Singapore giúp Bệnh viên Bỏng Quốc gia thành công trong việc cấy nguyên bào sợi nhằm nghiên cứu và điều trị bỏng.

💡 Peter Medawar nhận giải thưởng Nobel vào năm 1960 với công trình chứng minh thải mảnh ghép là hiện tượng miễn dịch chủ động. Mảnh da ghép là một kháng nguyên lạ, khi xuất hiện ở cơ thể chủ sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể, gây ra sự thải tức thì do tính đặc hiệu với cơ thể cho mảnh ghép. Phát hiện về ghép da này đã làm nền móng cho ngành phẫu thuật ghép tạng và liệu pháp chống thải ghép hiện đại.

1. Da gồm lớp biểu bì có tầng sừng và tầng tế bào sống giúp bảo vệ cơ thể; lớp biểu bì có các bộ phận giúp da thực hiện chức năng cảm giác, bài tiết, điều hòa thân nhiệt; trong cùng là lớp mỡ dưới da.

2. Cần giữ vệ sinh cơ thể, tránh để xây xát da, giữ gìn vệ sinh nơi ở để bảo vệ cơ thể không mắc các bệnh về da và các bệnh khác do vi sinh vật xâm nhập qua vết thương trên da gây nên.

3. Thân nhiệt của người được duy trì ổn định vì cơ thể người có các cơ chế điều hòa thân nhiệt, trong đó da và hệ thần kinh có vai trò quan trọng.