a. Tác giả
- Hoài Vũ tên khai sinh là Nguyễn Đình Vọng, sinh năm 1935.
- Quê quán: Quảng Ngãi.
- Con người: ấm áp, thân thiện, hiền hòa, dễ mến, gắn bó với Sài Gòn trên 40 năm. Là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng được phổ nhạc: Vàm Cỏ Đông, Đi trong hương tràm, Miền Hạ, Hoàng hôn lặng lẽ…
- Sáng tác: 6 tập thơ, 5 tập truyện, 6 tập truyện dịch từ tác phẩm văn học Trung Quốc.
- Phong cách thơ: Có những ý kiến nhận xét:
+ "Thơ Hoài Vũ dịu nhẹ như con người của ông, nên đôi lúc rộng rãi về cảm xúc và hào phóng về ngôn từ".
+ "Có thể nói rằng, mảnh đất Long An gian khổ mà hào hùng được cả nước biết đến và được yêu mến hơn, có một phần từ chất thơ văn lãng mạn, chân thật và đầy sâu lắng của Hoài Vũ".
b. Tác phẩm
- Xuất xứ: In trong Tuyển tập thơ Việt Nam (giai đoạn chống Mỹ cứu nước), NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 1999.
- Hoàn cảnh sáng tác: Theo lời kể của tác giả: Năm 1968, khi theo đại quân vào Sài Gòn, không may tôi bị sốt rét, đành phải nằm lại Trạm giao liên Đồng Tháp Mười. Tại đây, tôi đã gặp 5 - 6 nữ giao liên. Tôi đặc biệt có cảm tình với một cô tên là Lan. Đến năm 1971, khi quay lại thì cả rừng tràm đã bị bom đạn tàn phá xác xơ và hay tin Lan đã hi sinh. Một đêm, cảm xúc đau xót và mất mát ùa ra, tôi viết ngay được bài thơ "Đi trong hương tràm".
- Không gian:
- Thời gian: sáng nay.
- Hình ảnh hoa tràm: e ấp, hương tỏa bay cũng chính là hình bóng em gửi lại còn vương vấn, ngây ngất, nồng nàn trong không gian khiến anh nhớ thương, say đắm.
- Câu hỏi tu từ: Em gởi gì…
-> Cái đắm say ấy cũng mới chỉ là bước khởi đầu của một chuỗi diễn biến tâm trạng của "anh". Nó mới chỉ là cái đắm say của cảnh, của lá tràm, bóng tràm thực tại.
-> Nhấn mạnh những trở ngại, khoảng cách về:
+ Không gian: đi đâu.
+ Thời gian: xa cách bao lâu.
+ Quy luật thay đổi của tạo hóa: gió mây kia đổi hướng thay màu.
+ Sự lỗi nhịp của trái tim, lỗi hẹn của tình yêu vì một điều gì đó: trái tim em không trao anh nữa.
-> Hiện thực thật phũ phàng, đau đớn nhưng cũng sẽ không là gì trước điểm tựa tinh thần kì diệu – "thoáng hương tràm".
- Quan hệ tương phản giữa 3 dòng đầu và câu thơ cuối khiến "thoáng hương tràm" trở thành kết nối kì diệu trong tình yêu, khiến anh và em vẫn cứ "bên nhau" bất chấp xa cách, chia lìa.
- Hình ảnh "thoáng hương tràm": hóa thành cầu nối trong tâm tưởng, vượt không gian, thời gian, vượt thực tế "khi trái tim em không trao anh nữa" để kết nối.
+ Nối xa thành gần.
+ Nối "anh" với "em" thành "ta".
+ Biến đổi thay, xa cách, phai bạc thành gắn kết, vĩnh viễn.
3. Khổ 3
- Ẩn dụ: "Gió Tháp Mười đã thổi, thổi rất sâu".
+ Điệp từ: thổi
+ Dấu phẩy ngăn cách dòng thơ.
-> Tâm trạng hụt hẫng, cô đơn, trống vắng nối dài theo ngọn gió hun hút, mênh mông.
-> Sự đồng điệu trong nỗi nhớ của "anh" về "em" với hình ảnh ngọn gió thổi dài xa mãi.
=> Chiều thổi của gió là chiều của tâm hồn, chiều của nỗi nhớ, của tình yêu, của niềm hy vọng…
4. Khổ 4
- Diễn đạt trùng điệp và tăng tiến:
|
Anh vẫn có bóng em giữa bóng tràm bát ngát Anh vẫn thấy mắt em trên lá tràm xanh ngát Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao. |
=> Nhấn mạnh sự hiện diện của em trong thực tại và tâm tưởng: Em là bóng tràm. Em là mắt lá tràm. Em là hương tràm. Và vì thế cho nên rất dễ hiểu vì sao trong bốn khổ thơ, khổ nào cũng gió tràm, cũng mây tràm, cũng hương tràm, lá tràm… Và vì thế cho nên "Đi trong hương tràm" chính là đi trong tình em! Đi trong nỗi nhớ và tình yêu em tha thiết.
Mỗi khổ thơ là một khổ hương tràm, một sắc thái hương tràm. Và mỗi khổ cũng là một sắc thái tâm trạng của nhân vật trữ tình "anh". Tất cả đắm say trong hương tràm, trong "tình em" của chàng trai đa tình và chung tình. Bài thơ là tiếng hát về lòng chung thủy, về tình yêu trong chiến tranh đầy xúc động, ngân vang. Tình yêu đó đẹp đẽ và bền chặt, quyện hòa trong tình yêu quê hương đất nước.
- Sử dụng tinh tế những thủ pháp nghệ thuật: câu hỏi tu từ, phép điệp và hình ảnh ẩn dụ "hương tràm",...
- Giọng thơ giản dị, chân thành, cảm xúc thăng hoa tự nhiên.
Ngữ văn 10 (Cánh diều)