Giáo dục kinh tế và pháp luật lớp 10 (Kết nối tri thức với cuộc sống)
Bài 11: Khái niệm, đặc điểm và vai trò của pháp luậtLý thuyếtTrong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mỗi công dân cần phải "Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật. Hiểu biết về pháp luật sẽ giúp chúng ta có những ứng xử phù hợp, đúng pháp luật và thực hiện tốt các quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân. Bài học này sẽ giúp chúng ta hiều về khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội.
Em hãy chia sẻ về một tỉnh huống vi phạm pháp luật mà em biết hoặc chứng kiến và nêu nhận xét của em về tình huống đó.
- Anh A để xe máy ở ngoài cửa hàng tạp hóa để mua đồ nhưng chủ quan không khóa xe lại. B đi qua thấy vậy liền tiến đến xe máy của A, gạt chân chống xe lên rồi nổ xe phóng đi. A ở trong cửa hàng nhìn thấy C lấy xe máy của mình nhưng không làm gì được.
- Anh B và anh C có mâu thuẫn với nhau vì anh B cho rằng anh C xây nhà lấn vào phần đất nhà mình. Sau quá trình dài tranh cãi, một hôm anh B dùng hung khí để tấn công anh C khiến anh C phải đi cấp cứu.
- Chị K đang đi trên đường thì bị 2 thanh niên đi qua giật túi xách rồi chạy mất.
=> Các hành vi vi phạm pháp luật trên là các hành vi vi phạm đến sức khỏe, tính mạng, tài sản của người khác.
Em hãy đọc tình huống sau để trả lời câu hỏi:
Anh T đi xe máy vượt đèn đỏ nên bị cảnh sát giao thông lập biên bản xử phạt. Anh T trình bày vì gia đình có việc nên anh đi vội, không chú ý tín hiệu đèn giao thông. Anh mong muốn cảnh sát giao thông bỏ qua cho lỗi của mình. Người cảnh sát giải thích: Để bảo đảm trật tự, an toàn cho mọi người khi tham gia giao thông và giao thông thông suốt. Nhà nước đã ban hành pháp luật quy định người tham gia giao thông phải chấp hành tin hiệu đèn giao thông, dừng xe trước vạch kẻ đường khi gặp đèn đỏ. Đây là quy tắc xử sự chung bắt buộc tất cả mọi người khi tham gia giao thông phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc ở mọi nơi, vào bất kì thời gian nào. Nếu không tuân thủ quy định này sẽ bị xử phạt.
1/ Theo em, người cảnh sát giao thông có nên bỏ qua lỗi của anh T không? Vì sao?
- Theo em, người cảnh sát giao thông không nên bỏ qua lỗi của anh T. Vì vượt đèn đỏ rất nguy hiểm cho chính anh T và người tham gia giao thông. Đây là quy tắc xử sự chung bắt buộc tất cả mọi người khi tham gia giao thông phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc ở mọi nơi, vào bất kỳ thời gian nào. Nếu không tuân thủ sẽ bị xử phạt.
2/ Em hiểu thế nào là quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung ?
- Trong tình huống trên, quy tắc xử sự bắt buộc chung được thể hiện ở chỗ bất kể vì lí do gì, khi tham gia giao thông phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc luật giao thông ở mọi nơi, vào bất kỳ thời gian nào. Nếu không tuân thủ quy định sẽ bị xử phạt.
Em hãy đọc trường hợp sau, kết hợp với khái niệm pháp luật để trả lời câu hỏi
Sợ muộn giờ. N lấy xe máy của bỏ đi học. Đến ngã tư. N bị chủ cảnh sát giao thông yêu cầu dừng xe vì không đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông. Qua kiểm tra, N mắc thêm lỗi là sử dụng xe máy khi chưa đủ tuổi. N bị xử phạt theo quy định của pháp luật.
1/ Vì sao N bị xử phạt? Tính quy phạm phổ biến, tính quyền lực, bắt buộc chung của pháp luật được thể hiện như thế nào trong trường hợp trên?
- N bị xử phạt vì chưa đủ tuổi để sử dụng xe máy và không đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông.
- Tính quy phạm phổ biến thể hiện: Mọi công dân khi tham gia giao thông đều phải tuân theo yêu cầu của cảnh sát giao thông.
- Tính quyền lực: Cảnh sát giao thông có quyền dừng xe của người tham gia giao thông. Có quyền lập biên bản xử phạt hành vi vi phạm luật giao thông theo pháp luật.
- Tính bắt buộc chung: Mọi người đều phải tuân theo yêu cầu của cảnh sát và đều phải chịu xử phạt theo quy định của pháp luật không phân biệt địa vị, nghề nghiệp chức vụ.
2/ Để các quy phạm phổ biến được áp dụng vào đời song xã hội thì các quy phạm đó phải được thể hiện qua hình thức nào?
- Pháp luật phải thể hiện bằng các văn bản có chứa quy phạm pháp luật
- Văn bản quy phạm pháp luật phải do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo trình tự, thủ tục, hình thức luật định. Chỉ cơ quan nhà nước có thẩm quyền do hiến pháp, luật quy định mới được ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
3/ Nêu ví dụ minh hoa cho các đặc điểm của pháp luật
- Tính quy phạm phổ biến: các quy định của pháp luật và thước đo hành vi của mọi người trong xã hội quy định khuôn mẫu những quy tắc sử dụng chung mang tính phổ biến.
VD: pháp luật quy định: mọi chủ thể kinh doanh phải nộp thuế.
- Tính xác định chặt chẽ: các điều luật được quy định rõ ràng, chính xác, chặt chẽ, thể hiện trong các văn bản pháp luật.
VD: hiến pháp, bộ luật: quốc hội mới có quyền ban hành.
- Tính bắt buộc: pháp luật do nhà nước ban hành, mang tính quyền lực nhà nước, bắt buộc mọi người phải tuân theo, ai vi phạm sẽ bị nhà nước xử lý theo quy định.
VD:
+ Luật hôn nhân và gia đình nghiêm cấm con cái ngược đãi cha mẹ ông bà ai vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.
+ Luật giao thông chỉ định người dân khi đi hoặc ngồi xe gắn máy, xe mô tô bắt buộc phải mang nón bảo hiểm ai vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.
Em hãy đọc trường hợp sau để trả lời câu hỏi:
Nhận được phản ảnh của người dân, Thanh tra Môi trường đã kiểm tra, phát hiện trong quá trình sản xuất, Công ty Hoà chất A đã trực tiếp xả thải các chất độc hại ra dòng sông làm cho cá chết hàng loạt nên đã lập biên bản và ra quyết định xử phạt hành chính về hành vi vi phạm Luật Bảo vệ môi trường. Ngoài số tiền phạt. Công ty Hóa chất A còn buộc phải thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, báo cáo kết quả khác phục hậu quả vi phạm: đồng thời phải tạm dùng sản xuất cho đến khi hoàn thiên việc xây dựng hệ thống xử lị chất thải theo quy định của pháp luật. ?
1/ Hành vi xả thải chất đọc vào môi trường của Công ty Hoá chất A đã vi phạm quy định của luật nào? Việc xử phạt đối với Công ty Hoà chất A có tác dụng như thế nào?
- Hành vi xả thải chất độc vào môi trường của công ty hoá chất A đã vi phạm quy định của luật Bảo vệ môi trường. Việc xử phạt đối với Công ty hoá chất A có tác dụng khiển trách, răn đe, bảo vệ môi trường và làm gương cho các công ty khác tránh không phạm luật bảo vệ môi trường.
2/ Em hãy nêu một số quy định của pháp luật trẻ hiện vai trò quản lí xã hội của Nhà nước mà em biết.
- Công ty thì phải nộp các loại thuế ( thuế GTGT, thuế TNDN, Thuế môn bài…)
- Công dân đủ 18 tuổi mới được đăng ký kết hôn
- Trẻ em đủ 6 tuổi sẽ được đi học
- Công dân có bằng lái xe mới được điều khiển xe máy….
Em hãy đọc thông tin, trường hợp sau để trả lời câu hỏi
(1) Chương II Hiến pháp năm 2013 quy định quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá, xã hội. Cụ thẻ hoa Hiến pháp, các luật về hôn nhân và gia đình, lao động, đất đai, doanh nghiệp... đã quy định rõ nội dung và cách thức thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong tùng lĩnh vực, Luật Hôn nhân và gia đình quy định cụ thể về điều kiện kết hôn, cơ quan có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận kết hôn, cơ quan giải quyết việc là hơn, giải quyết tài sản khi hồn... Bộ luật Lao động. Luật Việc làm quy định cụ thể về quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, lựa chọn việc làm và nơi làm việc, nguyên tắc giao kết hợp đồng lao động, quyền và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động Cùng với việc ghi nhận quyền công dân. Nhà nước ban hành các Luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hình sự. Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo,... quy định cơ quan có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, trình tự, thủ tục giải quyết các tranh chấp, khiếu nại... Tạo cơ sở pháp lí để công dân bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình khi có tranh chấp hoặc bị xâm hại.
(2) Anh B bị tai nạn lao động khi đang làm việc. Trong thời gian anh B điều trị tại bệnh viên, Công ty X đã đơn phương ra quyết định chấm dứt hợp đồng lao động đó với anh B. Sau khi ra viện, anh B đã khởi kiện ra Toà án về việc bị Công ty X đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động.
Sau khi xem xét, căn cứ vào quy định tại Khoản 1 Điều 37 Điều 39 và Điều 41 Bộ luật Lao động về những trường hợp người sử dụng lao động không được thực hiện quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động. Tòa án nhân dân đã tuyên Quyết định chấm dứt hợp đồng lao động của Công ty X đối với anh B là trái pháp luật, buộc phải huy Công ty X phải tiếp nhận lại anh B, bố trí công việc phù hợp với sức khoẻ của anh và hoàn trả anh các chế độ theo quy định.
1/ Theo em pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của anh B như thế nào?
- Pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của anh B là: buộc công ty X phải tiếp nhận lại anh B, bố trí công việc phù hợp với sức khoẻ của anh và hoàn trả anh các chế độ theo quy định.
2/ Em hãy nêu ý nghĩa của việc pháp luật là phương tiện để công dân thực hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân.
- Pháp luật xác lập, ghi nhận các quyền của công dân trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
- Tạo cơ sở pháp lí để công dân thực hiện quyền và yêu cầu nhà nước bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bản thân.
- Tạo cơ sở pháp lí để giải quyết các tranh chấp, khiếu nại và xử lí các hành vi xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
1. Em hãy cho biết nội dung nào sau đây là quy định pháp luật? Vì sao?
a. Người lao động có các quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm, nơi làm việc, nghề nghiệp, học nghề, nâng cao trình độ nghề nghiệp, không bị phân biệt đối xử.... (Điểm a Khoản 1 Điều 5 Bộ luật Lao động năm 2019).
b. Đoàn viên có nhiệm vụ. Luôn luôn phản đấu vì lí tưởng của Đảng và Bác Hồ. Tích cực học tập, lao động rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. (Khoản 1 Điều 2 Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thông qua ngày 13-12-2017).
c. Khi giao dịch với khách hàng phải ân cần, niềm nở và lịch thiệp; thể hiện được tính chuyên nghiệp, hiệu quả trong công việc để khách hàng yên tâm, hài lòng khi đến giao dịch tại công ty. (Điều 3 Nội quy Công ty Y).
d. Điều kiện tham dự Đại hội Cổ đông cá nhân, người đại diện theo uỷ quyền của có đồng là tổ chức, cá nhân có tên trong danh sách cổ đồng tại ngày chốt quyền tham dự Đại hội có quyền trực tiếp tham dự Đại hội hoặc uỷ quyền bang văn bản cho người khác dự họp theo quy định của Quy chế này và quy định của pháp luật (Điều 3 Quy chế tổ chức Đại hội Cổ đồng thường niên Công ty cổ phần X).
=> Nội dung là quy định pháp luật là nội dung a. Vì nội dung a thể hiện các tính như tính quy phạm phổ biến, tính quyền lực, bắt buộc chung của pháp luật. Quyền lợi của người lao động do nhà nước ban hành nhằm bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ của công dân. Không có đơn vị, tổ chức nào được vi phạm điều trên.
2. Em hãy chỉ ra các đặc điểm của pháp luật thể hiện trong các quy định sau:
a. Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu (Khoản 3 Điều 35 Hiến pháp năm 2013)
b. Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân (Khoản 1 Điều 4 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020)
c. Nghiêm cấm hành vi bỏ rơi, bỏ mặc, mua bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em. (Khoản 2 Điều 6 Luật Trẻ em năm 2016).
- Tính quy phạm phổ biến: đây là các quy tắc xử sự chung, được áp dụng nhiều lần, ở nhiều nơi, đối với tất cả mọi người.
- Tính quyền lực, bắt buộc chung: do Nhà nước ban hành và được bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh của quyền lực nhà nước. Mọi tổ chức, cá nhân không phân biệt địa vị, nghề nghiệp, chức vụ, quyền hạn đều phải thực hiện pháp luật. Mọi hành vi vi phạm pháp luật đều bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lí nghiêm minh tuỳ theo mức độ vi phạm.
- Tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức: Đều là các trích dẫn trong các văn bản pháp luật do Nhà nước ban hành.
3. Em hãy cho biết các ý kiến sau đúng hay sai. Vì sao?
a. Mọi tổ chức, cá nhân đều phải chấp hành pháp luật
- Đúng vì pháp luật là những điều lệ ban hành định hướng các mối quan hệ xã hội cần theo một khuôn khổ thống nhất.
b. Pháp luật là phương tiện để bảo vệ một nhóm người trong xã hội.
- Sai. Vì pháp luật được ban hành để bảo vệ quyền lợi của tất cả công dân.
c. Công dân đủ 18 tuổi trở lên mới phải thực hiện đúng pháp luật.
Sai. Mọi công dân đều phải thực hiện đúng pháp luật.
d. Không cần pháp luật, Nhà nước có thể quản lí xã hội bằng các phương tiện khác như: ban hành kế hoạch, tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục.
- Sai. Vì nếu không có pháp luật thì công dân sẽ không chấp hành theo những những kế hoạch hay lời tuyên truyền...
e. Pháp luật là phương tiện để công dân bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
- Đúng. Công dân có quyền thực hiện nghĩa vụ và lợi ích của mình theo pháp luật.
g. Pháp luật đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững của đất nước.
- Đúng. Vì có pháp luật thì con người sẽ sống có chuẩn mực hơn, hạn chế xảy ra các tệ nạn xã hội
4. Em hãy nêu vai trò của pháp luật trong trường hợp sau:
a. Kết thúc buổi liên hoan gặp gỡ kỉ niệm 20 năm ngày ra trường, trên đường lái xe về nhà, anh H cũng người bạn bị cảnh sát giao thông yêu cầu dừng xe để kiểm tra nồng độ còn. Do trong buổi liên hoan, anh H và bạn đã uống rượu bia nên kết quả hơi thở của hai người đều có nồng độ cồn vượt quá 0,4 miligam/1 lít khi thả. Cảnh sát giao thông đã lập biên bản xử phạt mỗi người 6 triệu đồng và tước quyền sử dụng giấy phép lái xe 24 tháng theo quy định của pháp luật.
Việc xử phạt của cảnh sát giao thông trong trường hợp này có ý nghĩa như thế nào đối với việc đảm bảo trật tự, an toàn giao thông?
- Việc xử phạt của cảnh sát giao thông trong trường hợp này có ý nghĩa đối với việc đảm bảo trật tự, an toàn giao thông: hạn chế xảy ra các tai nạn giao thông, giúp người tham gia giao thông ý thức hơn và chấp hành tốt các quy định ban hành.
b. Qua kiểm tra, Công an tỉnh H phát hiện cơ sở Y sản xuất, kinh doanh rượu không có giấy tờ, nguồn gốc xuất xứ. Tại thời điểm kiểm tra, trong kho hàng của cơ sở có một số thủng phuy nhựa chứa 1000 || rượu không có tem nhãn hàng hoá theo quy định và 75 kg men không rõ nguồn gốc xuất xứ, chủ cơ sở không xuất trình được hỗ sơ pháp lí liên quan đến hoạt động kinh doanh của mình. Công an tỉnh H đã lập biên bản và xử phạt hành chính đối với hành vi kinh doanh hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ của cơ sở Y theo quy định pháp luật.
Việc xử phạt của Công an tỉnh H trong trường hợp này có ý nghĩa như thế nào trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm?
- Việc xử phạt của Công an tỉnh H trong trường hợp này có ý nghĩa trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm: để tránh trường hợp người dân phải sử dụng các loại thực phẩm không nguồn gốc làm ảnh hưởng đến sức khỏe của cộng đồng, là bài học cho những người nhập hàng không rõ nguồn gốc.
5. Giải đáp pháp luật
Khi quan sát các phương tiện tham gia giao thông tại một ngã tư. H thắc mắc. “Tại sao các phương tiện giao thông đều phải dừng khi có tín hiệu đèn đỏ nhưng xe cứu thương. xe cứu hoả đang làm nhiệm vụ vẫn đi binh thường?".
Theo em, xe cứu thương, xe cứu hoả trong trường họp trên có vi phạm Luật Giao thông đường bộ không? Vì sao?
- Không. Vì xe cứu hỏa và xe cứu thương là xe ưu tiên. Đây là các trường hợp đặc biệt vì đang thực hiện nhiệm vụ liên quan đến tính mạng, tài sản và an toàn xã hội nên được ưu tiên đặc biệt.
1. Hãy kể lại một trường hợp pháp luật đã bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân mà em biết. Em rút ra bài học gì từ trường hợp đó?
- Khi tham gia giao thông, em đã va chạm với một người vượt đèn đỏ khác. Lúc này theo quy định của pháp luật, người vi phạm là người vượt đèn đỏ và người vi phạm phải chịu trách nhiệm khi va chạm với em, đồng thời họ cũng bị xử phạt theo quy định của pháp luật.
=> Bài học rút ra là khi tham gia giao thông phải tuân thủ luật an toàn giao thông, tuân thủ tín hiệu của đèn, biển báo giao thông để đảm bảo an toàn cho bản thân mình và người khác.
2. Hưởng ứng ngày Pháp luật Việt Nam 9 – 11, em hãy viết bài tuyên truyền về vai trò của pháp luật đối với đời sống xã hội.
Pháp luật nắm giữ một vai trò rất quan trọng đối với đời sống xã hội. Pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý xã hội. Không có pháp luật, xã hội sẽ không có trật tự, ổn định, không thể tồn tại và phát triển được. Nhờ có pháp luật, nhà nước phát huy được quyền lực của mình và kiểm tra, kiểm soát được các hoạt động cá nhân, tổ chức. Pháp luật sẽ bảo đảm dân chủ, công bằng, phù hợp lợi ích chung của các giai cấp và tầng lớp xã hội khác nhau. Pháp luật do Nhà nước ban hành để điều chỉnh các quan hê xã hội một cách thống nhất trong toàn quốc và được đảm bảo bằng sức mạnh quyền lực của nhà nước nên hiêu lực thi hành cao.
Pháp luật là phương tiện để công dân thưc hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cùa mình. Hiến pháp quy định quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong từng lĩnh vực cụ thể. Công dân thực hiên quyền của mình theo quy định của pháp luật. Pháp luật là phương tiên để công dân bảo vê quyền và lợi ích hợp pháp của mình.