NGÔ GIA VĂN PHÁI
a. Tác giả
- Ngô gia văn phái là một nhóm tác giả Việt Nam gồm 20 tác giả thuộc 9 thế hệ trên dưới 200 năm, từ đầu thế kỷ thứ 17 đến đầu thế kỷ thứ 20, trong đó hai tác giả chính là Ngô Thì Chí và Ngô Thì Du.
+ Ngô Thì Chí (1753 - 1788) làm quan dưới thời vua Lê Chiêu Thống.
+ Ngô Thì Du (1772 - 1840) là tác giả làm quan dưới thời nhà Nguyễn.
- Quê quán: Họ thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội).
- Phong cách nghệ thuật
+ Thiết tha, trong trẻo nhưng sâu lắng.
+ Pha chút hài hước dí dỏm.
- Tác phẩm chính: Hoàng Lê nhất thống chí là tác phẩm tiêu biểu nhất, Đại Nam Quốc túy, Hoàng Việt hưng long chí,…
b. Tác phẩm
* Thể loại:
- Đây là thể loại xuất hiện đầu tiên và thịnh hành ở Trung Quốc vào khoảng thế kỉ XIV đến cuối thế kỉ XVIII.
- Đặc điểm nổi bật: phân chia tác phẩm thành hồi khác nhau, mỗi hồi có tiêu đề khái quát nội dung, kết thúc mỗi hồi có câu thơ mang tính chất bình luận, chú ý các sự kiện, tình huống bất ngờ, gây hồi hộp, căng thẳng, tính cách nhân vật thể hiện tương đối nhất quán, rõ ràng thông qua đối thoại và hành động.
* Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác
- Đoạn trích Kiêu binh nổi loạn là hồi thứ hai của tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí.
* Phương thức biểu đạt: Tự sự.
* Người kể chuyện: Người kể chuyện toàn tri.
* Tóm tắt
Hoàng Lê nhất thống chí phản thời kì lịch sử từ lúc Trịnh Sâm lên ngôi chúa (1768) đến lúc Nguyễn Ánh lên ngôi vua (1802). Đoạn trích Kiêu binh nổi loạn kể chuyện kiêu binh nổi loạn, giết Quận Huy Hoàng Đình Bảo, phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi.
* Các nhân vật và sự kiện chính
* Bố cục:
- Lời nói của Dự Vũ, Gia Thọ đều có tính chất xúi giục, hậu thuẫn cho Trịnh Tông làm phản.
+ "Nhà chúa bỏ con cả, lập con út, thiên hạ đều căm ghét nhất là quân lính."
+ "Lòng người như thế nếu lấy nghĩa khí mà khích động … thì mọi việc ắt thành."
=> Thế tử nghe ra tỏ ra mừng lắm bèn gọi quan thần vào họp bàn.
- Không khí: Quân lính hăng hái đến hội họp nhưng còn sự thanh thế của Quận Huy nên không biết giải quyết thế nào cho ổn thỏa, giữa lúc đó Vũ Bằng liền đưa ra kế sách của mình.
- Kế sách của Vũ Bằng: "Chỉ sợ anh em không cùng một bụng thôi. Chứ nếu ba quân đồng lòng, thì bất quá chỉ thừa dịp cũng cơm sáng xong, đánh một hồi trống trong phủ làm hiệu rồi kéo ùa cả vào, nắm cẳng hắn, vứt chỏng gọng xuống dưới thềm một cái là xong thôi mà!".
- Quận Huy đã lường trước được cái chết của mình
-> Mặc dù được răn nên bế tân chúa đi trốn nhưng Quận Huy vẫn thong thả, khẳng khái, cho rằng việc mình làm là đúng, không việc gì phải hốt hoảng.
- Quận Huy nghe lời các quan bắt, trói Vũ Bằng đem chém.
- Khí thế của quân kiêu binh: hò reo, hăng hái, quát tháo, cùng cầm binh khí xô lấn nhau mà vào trong phủ.
- Hành động và thái độ của Quận Châu:
+ Hành động: dụ quân lính: "Làm lính phải biết lễ phép… ta sẽ trình bày giúp" và mở cửa cho quân lính xông vào.
+ Thái độ: run sợ, sơ hãi trước lời đe dọa của quân lính.
- Tình thế của Quận Huy:
+ Giương cung định bắn - chẳng may cung đứt dây.
+ Vớ súng để nạp đạn - mồi lửa tịt không cháy.
+ Quân lính thừa dịp vùng lên, dùng móc câu liêm móc cổ Quận Huy kéo xuống, đánh đấm túi bụi, giết chết ngay tại chỗ.
+ Em ruột Quận Huy cũng bị đập cho vỡ đầu rồi vứt xác xuống hồ Thủy Quân.
=> Tình thế bất lực, bi đát, thảm hại.
Cảnh Trịnh Tông lên ngôi chúa:
- Kiêu binh đã lập Trịnh Tông lên, cảnh khiêng Tông trên chiếc mâm gỗ, đưa lên, đưa xuống, mọi người xúm lại đông như họp chợ.
- Quân lính đặt chiếc sập ngự ở ngoài phủ đường, các quan đều dìu thế tử lên ngôi chúa; cuộc lễ mừng xong, các quan đem đạo sắc của nhà vua và tờ chỉ của thánh mẫu dụ ba quân về việc phò lập chúa, tới dán ở cửa các, những tờ ấy tạm thời thảo ra, nhưng đều được gọi là mệnh lệnh định sẵn.
=> Nghệ thuật miêu tả của tác giả đã khắc họa hình tượng nhân vật Trịnh Tông rõ nét. Đây đúng là ông chúa bù nhìn, hắn lên ngôi chúa hoàn toàn nhờ sự đưa đẩy tình cờ của số phận, tất cả chỗ dựa là đám lính tráng tự phát nổi lên, đến những giấy tờ không có giá trị nhưng vẫn được coi là mệnh lệnh định sẵn.
- Văn bản sử dụng tư liệu hết sức cụ thể, tỉ mỉ: về lai lịch tính cách các nhân vật, về địa chỉ của các vụ việc, về âm mưu của các phe phái, về quá trình hình thành, phát triển và kết thúc của sự kiện. Qua đó thể hiện tình cảnh khủng hoảng của xã hội lúc bấy giờ.
- Bút pháp tả thực của lối chép sử biên niên không che giấu tiếng cười mỉa mai và xót xa trước tình cảnh đất nước bị mục nát từ chính quyền trung ương.
Ngữ văn 10 (Cánh diều)